U wszystkich istot żywych na Ziemi obserwować można codziennie powtarzający się 24-godzinny cykl. Zarówno rośliny jak i zwierzęta mają w ciągu dnia lub nocy konkretne pory, w których ich metabolizm domaga się na przykład odżywiania czy odpoczynku. Tę zmiany w metabolizmie nazywa się rytmem dobowym. Jest to nazwa dla ogółu wielu procesów zachodzących wewnątrz organizmu. W wysoko zindustrializowanym i zurbanizowanym społeczeństwie łatwo o zaburzenie delikatnej równowagi tego cyklu.
Od roślin i owocowych muszek
To, że człowiek rozbudza się po wschodzie słońca i robi się senny po zachodzie jest oczywistością, z której ludzkość zdawała sobie sprawę na długo przed wynalezieniem pisma. Na dokładniejsze, naukowe opisanie tego zjawiska musieliśmy poczekać do epoki Oświecenia, kiedy Jean-Jaques d’Ortous de Mairan przeprowadził eksperymenty na roślinie gatunku Mimosa pudica, zauważając że nawet przy braku dostępu do światła jej liście nadal poruszały się w 24-godzinnym cyklu. W 1959 roku nominowany później do nagrody Nobla chronobiolog Franz Halberg ukuł termin circadian rythm od łacińskich słów circa (około) i dies (dzień). Badania przeprowadzane przez kolejne zespoły uczonych najpierw na muszkach owocowych, później również na kręgowcach pozwoliły wyizolować geny odpowiedzialne za rytm dobowy.
Aż do ludzi
U ludzi, głównymi sprawcami tego cyklu są hormony. Melatonina, produkowana w szyszynce sprawia, że czujemy się senni, a kortyzol wytwarzany w korze nadnerczy rozbudza. Oczywiście, przy organizmach tak biologicznie skomplikowanych jak ludzie, nic nie jest tak proste i zero jedynkowe. Na rytm dobowy równie ważny wpływ mają inne hormony jak insulina, wazopresyna czy leptyna, ale równie istotne są czynniki pochodzenia zewnętrznego jak temperatura otoczenia czy stopień nasłonecznienia i temperatura barwowa światła.
Za odbieranie bodźców zewnętrznych i w konsekwencji sekrecję do krwiobiegu odpowiednich hormonów odpowiadają światłoczułe komórki znajdujące się w siatkówce oka. Kiedy dociera do nich światło słoneczne (lub o podobnej temperaturze barwowej), za pomocą nerwu wzrokowego przekazują informację do struktury mózgowia znajdującej się w podwzgórzu. Komórki jądra nadskrzyżowanego stanowią master clock, najważniejszy zegar i centrum władzy, które zarządza aktywnością reszty organów.
Przysypiający piloci, przemęczeni podróżni
Zaburzenie naturalnego cyklu dobowego prowadzi już w krótkiej perspektywie do poważnych konsekwencji. Rozstrojony, niewyspany pilot, który w ciągu dnia przekroczył wiele stref czasowych stanowi niebezpieczeństwo dla życia setek osób. Amerykańska agencja NTSB Awiacji zajmująca się katastrofami lotniczymi uznaje czynnik przemęczenia za przyczynę wielu wypadków. Nie trzeba być jednak pilotem odrzutowca i zmagać się z jet-lagiem, aby na własnej skórze poczuć efekty niedostatecznej higieny dobowego rytmu. Jednym z głównych czynników trudności w zasypianiu dla współczesnego człowieka jest niebieskie światło wydobywające się z monitorów urządzeń elektronicznych. Większość producentów ekranów jest świadoma tego problemu i wiele nowoczesnych urządzeń oferuje wbudowane filtry światła niebieskiego.
Konsekwencje zdrowotne rozstrojonego zegara biologicznego oprócz uczucia niewyspania i przemęczenia to głównie problemy z układem sercowo-naczyniowym, jak skłonność do miażdżycy i zawałów. Anormalny cykl dobowy prowadzi też do zaburzeń metabolizmu, a ten może powodować cukrzycę typu II.
Powrót do natury
Aby poprawić i ustabilizować własny rytm dobowy należy mieć dobrą świadomość otaczającego nas środowiska. Spędzając większość dni w zamkniętych pomieszczeniach, w domu, w szkole i w pracy zostajemy niejako wyrwani i odseparowani od naturalnego ruchu słońca i zmian oświetlenia. Tak więc, oprócz zdrowych praktyk jak ćwiczenia fizyczne, jedzenie w odpowiednich porach i unikanie używek w późnych godzinach wieczornych, warto wiedzieć jaka panuje w sypialni temperatura, wilgotność powietrza i czy barwa światła jest odpowiednio dopasowana do pory dnia. Wszystkie te parametry, a także kilka innych mierzy i monitoruje system Espirio. Jego niewielkie rozmiary i uniwersalne zasilanie przez USB-C powodują, że możemy go dowolnie przenosić w zależności od tego, gdzie chcemy zapewnić sobie optymalne warunki do pracy i odpoczynku.
https://en.wikipedia.org/wiki/Jean-Jacques_d%27Ortous_de_Mairan,
https://en.wikipedia.org/wiki/Franz_Halberg
