Czym jest „indeks jakości powietrza”?

Indeks jakości powietrza (ang. Air Quality Index AQI) to wskaźnik, który w odpowiednich kolorach mówi o stanie powietrza, którym oddychamy. Dane AQI możemy zobaczyć np. na ulicznych interaktywnych tablicach, w komunikacji miejskiej lub w aplikacjach smogowych.

Index AQI to najprostszy sposób określenia poziomu zanieczyszczenia powietrza, który mieści się w skali od 0 do 500. Im wyższy wskaźnik, tym powietrze bardziej zanieczyszczone. Ocena jakości powietrza obejmuje przede wszystkim poziom pyłów zawieszonych PM_2.5 i PM₁₀, ale także niektórych zanieczyszczeń gazowych – dwutlenku siarki (SO₂), ozonu (O₃), tlenku azotu (NO), tlenku węgla (CO) i benzenu, które najczęściej są wynikiem spalania paliw. Pomiary jakości powietrza dokonywane są w sposób ciągły lub okresowy. Do oceny jakości powietrza wykorzystywane są zaawansowane metody matematyczne. Zebrane dane na temat stężeń poszczególnych zanieczyszczeń porównywane są z tzw. poziomami odniesienia, które tworzą standardy.

Sposób wyliczania indeksu jakości powietrza jest zależny od rejonu. Najpowszechniejsze normy to amerykańska i chińska. Są do siebie dość podobne, jeśli mówimy o wartościach skrajnie wysokich – powyżej 200. Ze względu na gorszą jakość powietrza w tamtej części Azji, chińska norma jest mniej restrykcyjna i uznaje, że “stan dobry” występuje do momentu przekroczenia poziomu 35 µg/m³ pyłów PM_2.5.

Ocena jakości powietrza przebiega w 6-stopniowej skali, która opisuje wpływ zanieczyszczeń na ludzkie zdrowie.

•     BARDZO DOBRY (0-50) – oznacza bardzo dobrą jakość powietrza. Gdy wskaźniki świecą się na zielono, nie istnieje realne zagrożenie dla zdrowia podczas wykonywania jakichkolwiek aktywności na zewnątrz.
•     DOBRY (50-100) – oznacza zadowalającą jakość powietrza. W takim przypadku zanieczyszczenia nie stanowią zagrożenia dla zdrowia lub ryzyko jest niewielkie. Dopuszcza się dowolną aktywność na zewnątrz bez ograniczeń.
•     UMIARKOWANY (101-150) – oznacza akceptowalną jakość powietrza, ale zanieczyszczenie może być zagrożeniem dla osób szczególnie wrażliwych (starszych, chorych, kobiet w ciąży i małych dzieci). Warto częściowo ograniczyć aktywność na wolnym powietrzu.
•     DOSTATECZNY (151-200) – oznacza dostateczną jakość powietrza. Zanieczyszczenie stanowi już zagrożenie dla zdrowia, zwłaszcza dla grup wrażliwych. Aktywność na wolnym powietrzu powinna zostać skrócona do minimum, zwłaszcza jeśli jest to intensywny wysiłek fizyczny.
•     ZŁY (201-300) – oznacza złą jakość powietrza. Zanieczyszczenie jest na tyle duże, że osoby chore lub starsze, kobiety w ciąży oraz małe dzieci powinny unikać przebywania na zewnątrz, natomiast pozostali spoza grupy ryzyka ograniczyć je do minimum. Najlepiej zupełnie zrezygnować z uprawiania sportu na wolnym powietrzu.
•     BARDZO ZŁY (>300) – oznacza bardzo złą jakość powietrza, która powoduje problemy ze zdrowiem. Może prowadzić do zaburzeń ze strony układów oddechowego, naczyniowo-sercowego oraz odpornościowego. Przebywanie na zewnątrz należy ograniczyć do niezbędnego minimum.

W Polsce ocena jakości powietrza (Polski Indeks Jakości Powietrza) obejmuje coroczne pomiary zanieczyszczeń 12 substancjami: dwutlenkiem siarki (SO₂), dwutlenkiem azotu (NO₂), tlenkiem węgla (CO), benzenem (C₆H₆), ozonem (O₃), pyłem zawieszonym PM_2.5 i PM₁₀ oraz wszystkimi zanieczyszczeniami, które zostają oznaczone w pyle PM₁₀ – ołowiem, arsenem, kadmem, niklem i benzo(a)pirenem. Uwzględnione zostały kryteria określone w dyrektywach Parlamentu Europejskiego i Rady z lat 2004 i 2008. Mapę prezentuje Główny Inspektorat Ochrony Środowiska (GIOŚ).

W 2017 r. Europejska Agencja Środowiska (EEA) opublikowała mapę zanieczyszczeń powietrza, która wykorzystuje rygorystyczne AQI, odpowiadające sugestiom ze strony Światowej Organizacji Zdrowia (WHO). Jej pojawienie się wzbudziło sporo wątpliwości. W zestawieniu z danymi prezentowanymi przez GIOŚ można było odnieść wrażenie, że jesteśmy okłamywani w sprawie jakości powietrza w Polsce. Choć nie ulega wątpliwości, że zajmujemy niechlubnie wysokie miejsce w UE pod względem występujących zanieczyszczeń, obie mapy przekazują nam prawdziwe informacje. Podane w nich dane należy jednak inaczej odczytywać.

Największe znaczenie dla naszego zdrowia ma stężenie pyłu zawieszonego PM_2.5. Dane przedstawione przez EEA wykorzystują 24-godzinną średnią kroczącą, natomiast GIOŚ odnosi się do średniej wartości z ostatniej godziny. W ten sposób stworzono narzędzie, które pozwala nam na bieżąco pozyskiwać informacje na temat jakości powietrza. Dzięki temu wiemy, kiedy lepiej będzie pozostać w domu, by uniknąć negatywnych skutków zdrowotnych.